درباره این سازمان مالی نیز آگاهی های ما، به سبب نبود خط، از درون خاک ایران نیست. با بنیادگذاری شاهنشاهی هخامنشی و جهانگشایی کورش و برقراری آرامش و امنیت در آبادی ها و راه ها و همچنین آغاز رونق نقش سکه، شبه بانکداری نیز، که از هزاره دوم پیش از میلاد در بین النهرین تا حدودی شناخته شده بود، وارد مرحله نوینی شد. معمولاً کارهای مالی را معبدها به عهده داشتند، اما از اواخر سده ۷ پیش از میلاد، که با فروپاشی یا ضعف حکومت های بین النهرین، معبدها توانایی پرداختن به امور مالی را از دست دادند، این شبه بانک ها شکل جدی تری پیدا کردند. این بانک ها نخست فقط وام می دادند و برای وام گرویی قابل توجهی، مانند زمین کشاورزی یا برده یا بهره برداری و بهر کشی، در اختیار بانک قرار می گرفت.
شاهنشاهی پارس برای نظام بانکی امکاناتی فراهم آورد که پیش تر هرگز وجود نداشت. تا این زمان تنها امیران و روحانیان، به استثنای موردهایی نادر، به امر بانکداری و پول می پرداختند. ظاهراً در زمان هخامنشیان بانک هایی حقیقی و خصوصی، مانند بانک اگیبی و پسران و بانک مورشو و پسران، برای نخستین بار به طور رسمی تأسیس شدند یا هویتی رسمی یافتند. بنیانگذار بانک اگیپی، شخصی به نام «یعقوب» بوده و دامنه فعالیت این بانک بسیار وسیع بود و به عملیات بانکی امروزی شباهت داشت. صدها سند بانکی از بایگانی این بانک ها، از آن میان بانک وارثان شخصی به نام اگیبی از اهالی بابل به خط میخی به دست آمده است که آگاهی های گران بهایی درباره نظام بانکی عصر باستان در اختیار ما می گذارد.
با این که این بانک از آن ایرانیان نبودند، اما چون در قلمرو حکومت هخامنشیان کار می کردند، عملاً سازمانی ایرانی به شمار می آمدند و حتی برای دولت مرکزی مالیات و خراج جمع می کردند.
آغاز کار بانک اگیبی و شرکا به سده ۷ پیش از میلاد می رسد و به گمان، از زمان نَبوکَدنَزِر تا داریوش فعالیت داشته اند. گمان می رود که نخستین اگیبی در سال های میان ۶۹۰ تا ۶۱۰ پیش از میلاد زنده بوده است. بانک اگیبی و پسران با بانک دیگری به نام مورشو و پسران در طول فعالیت خود تمام قدرت پولی منطقه را در اختیار خود داشتند. بانک اگیبی و پسران به امور رهنی و اعتباری و همچنین امانی می پرداخت. سرمایه بانک صرف امور مربوط به مسکن، مزرعه، دام و کشتی های باربری می شد. پول، غله، خرما، آجر و دیگر وسائل مصرفی و حتی برده در قبال بهره زیاد به صورت جنسی به بانک سپرده می شد.
بردگان نیز به متقاضیان اجاره داده می شدند. گله های بزرگ در اختیار طرف قرارداد قرار می گرفت و به جای بهره تعداد زیادی بره، و مقدار معتنابهی پشم و پوست دریافت می شد. علاوه بر این، بانک در برابر سود اداره ملک افراد را در اختیار می گرفت. ایرانی های مقیم بابل که خود تمایلی به کار روی ملک خود را نداشتند، از این موقعیت استفاده می کردند. بانک حتی در قبال بهره غیر مستقیم پرداخت بدهی افراد را به عهده می گرفت. غنیمت های جنگی نیز به بانک فروخته می شدند.
در بانک اگیبی، حسابی مانند حساب جاری بانک های امروزی وجود داشت و استفاده از چک نیز معمول بود.
*منبع:
تاریخ ایران (ایلامی‌ها و آریایی‌ها تا پایان دوره هخامنشی)، پرویز رجبی
هزاره های گمشده ، پرویز رجبی، جلد دوم: هخامنشیان به روایتی دیگر
