در ادامه سری گزارش‌های مربوط به بررسی روند کل‌های پولی در سال 1402 در این گزارش آمار این متغیرها در مرداد ماه این سال مورد بررسی قرار می‌گیرد.
به گزارش بنکر (Banker)، کل‌های پولی پایه پولی و نقدینگی هستند که خلق ذخایر پول در کشور را نشان می‌دهند. به عقیده بسیاری از اقتصاددانان تحولات کوتاه‌مدت اقتصاد به ویژه در کوتاه‌مدت وابستگی شدیدی با تحولات پولی دارد.
از ابتدای دولت سیزدهم بانک مرکزی سیاست‌هایی انقباضی را برای مهار تورم در دستور کار خود قرار داد که اثر آن‌ها در جزئیات متغیرهای پولی دیده می‌شود.
در مرداد نیز آثار این سیاست همچون ماه‌های قبل دیده می‌شود. به طوری که از ضریب فزاینده و سرعت رشد نقدینگی کاسته شده، با این حال سرعت رشد پایه پولی افزایش یافته است.
همچنین بدهی بانک‌ها به بانک مرکزی همچنان عامل اصلی رشد پایه پولی بوده است که می‌توان آن را اثر کمبود منابع بانک‌ها به دلیل سیاست‌های کنترلی شدید بانک مرکزی دانست. در این ماه دارایی‌های خارجی نیز به کاهش خود ادامه داد.
افت سرعت رشد نقدینگی و ضریب فزاینده ، افزایش سرعت رشد پایه پولی
پایه پولی منابع پولی است که بانک مرکزی در ازای افزایش دارایی‌هایش به بیرون منتشر می‌کند. بانک مرکزی چهار منبع اصلی دارایی دارد که در هر یک از آن‌ها به هر دلیل رشد کند به ازای آن پول به بیرون منتشر می‌شود.
طبق گزارش اکوایران، حجم پایه پولی در مرداد امسال بالغ بر 952 هزار میلیارد تومان بوده که نسبت به مرداد سال گذشته 41.6 درصد رشد کرده است.
این عدد همان رشد نقطه به نقطه را نشان می‌دهد. رشد نقطه به نقطه پایه پولی با وجود کاهش در تیر ماه، در مرداد 0.5 واحد درصد افزایش یافت.
پایه پولی که از بانک مرکزی خارج می‌شود توان این را دارد که به چند برابر پول بیشتر تبدیل شود. به این پول چند برابر شده نقدینگی و به سرعت تبدیل پایه پولی به نقدینگی ضریب فزاینده گفته می‌شود.
بانک مرکزی نقطه ثقل سیاست‌های پولی خود به منظور مهار تورم را بر کنترل این دو متغیر پولی می‌گذارد زیرا رشد نقدینگی یکی از عوامل اصلی رشد تورم است.
در مرداد 1402 ضریب فزاینده به 7.20 واحد رسید که 0.84 واحد نسبت به مرداد 1401 کاهش یافته بود که افت قابل توجهی است. در نتیجه این افت و دیگر اقدامات کنترلی بانک مرکزی، نقدینگی کمتری نیز خلق شد.
حجم نقدینگی در این ماه به 6 هزار و 853 هزار میلیارد تومان رسید که نسبت به موقعیت مشابه سال قبل 26.9 درصد رشد کرده بود.
با این حال سرعت رشد آن همچون ماه‌های قبل افت کرده بود. همچنین رشد نقطه به نقطه این متغیر پیشران تورم در مرداد 1401 برابر با 37.8 درصد بود و بنابراین رشد آن در یک سال 10.9 واحد درصد کاهش یافت.
اما تغییرات اجزای نقدینگی می‌تواند نشان دهد با وجود کاهش رشد این متغیر پولی سهم پول در آن افزایش و سهم شبه‌پول کاهش یافته است.
افت سهم پول افزایش سهم شبه‌پول
نقدینگی از دو جزء پول و شبه‌پول تشکیل شده است. شبه‌پول در حساب‌های بلندمدت ذخیره می‌شود در صورتی که پول به صورت اسکناس یا در حساب‌های جاری مورد استفاده روزمره قرار می‌گیرد.
بنابراین پول گردش بیشتری داشته و تورم بیشتری نیز می‌تواند خلق کند.
لذا بررسی سهم پول و شبه‌پول می‌تواند نشان دهد که آیا سیالیت نقدینگی و قدرت خلق تورم آن افزایش یافته است یا خیر.
بررسی‌ها نشان می‌دهد سهم پول در مرداد 1402 نسبت به مرداد 1401 به میزان 2.6 واحد افزایش یافته؛ یعنی از 22.5 درصد به 25.1 درصد رسیده که کمترین سهم آن از بهمن 1401 بوده است.
این افزایش را نشانه رشد نااطمینانی در فضای اقتصاد و خروج پول از حساب‌های بانکی به سمت دیگر بازارهای دارایی دانست.
از سوی دیگر بررسی اجزای پایه پولی نشان می‌دهد رشد بدهی بانک‌ها در مرداد نیز مثل تیر همچنان ادامه داشته و این بدهی‌ها عامل اصلی رشد پایه پولی بوده‌اند
عبور بدهی بانک‌ها از مرز 500 همت
خالص بدهی بانک‌ها به بانک مرکزی یکی از 4 جزء منابع پایه پولی است. بانک‌ها در صورتی که به دلیل کمبود منابع اعتباری تحت فشار قرار بگیرند از بانک مرکزی استقراض می‌کنند.
این نوع از استقراض و رشد پایه پولی از مواردی است که قدرت خلق تورم زیادی دارد، زیرا مستقیما وارد چرخه وام‌دهی می‌شود.
حجم بدهی بانک‌ها به بانک مرکزی در مرداد 1402 به 500 هزار میلیارد تومان رسید که 52.5 درصد از پایه پولی را شامل می‌شد.
سهم این بدهی‌ها از پایه پولی به بیشترین سهم آن از بهمن 1397 رسیده بود. همچنین این جزء پایه پولی با 49 درصد همچون ماه‌های اخیر همچنان بیشترین سهم را در رشد نقطه به نقطه پایه پولی داشت.
این موضوع نشان می‌داد بانک‌ها که به دلیل فشارهای سیاستی از سوی بانک مرکزی نمی‌توانستند نقدینگی زیادی خلق کنند، دچار کمبود منابع شدیدی شده و مجبور به استقراض زیاد از بانک مرکزی شده‌اند.
اتفاق مهم دیگر این ماه در اجزای پایه پولی استمرار کاهش خالص دارایی‌های خارجی بود.
سهم خالص دارایی‌های خارجی در کمترین سطح از ابتدای سال 1389
جزء دیگر پایه پولی ذخایر طلا و ارز است که بانک مرکزی به ازای افزایش آن‌ها ما به ازای ریالی را به بیرون منتشر می‌کند.
در مرداد 1402 حجم این دارایی‌ها به 521 هزار میلیارد تومان رسید که پایین‌ترین سطح آن از بهمن 1400 بود. سهم این دارایی‌ها از کل پایه پولی نیز به کمترین میزان آن حداقل از ابتدای سال 1389 رسید که عمق کاهش این دارایی‌ها را نشان می‌دهد.
بانک مرکزی علت این موضوع را عدم همزمانی میان درآمد و مصارف ارزی دانست و اعلام کرد که ارزش ریالی این دارایی‌ها تصویر دقیقی از میزان ذخایر ارزی به دست نمی‌دهد.
