گذری بر پیشرفت POS در ایران

جورج والنر اهل مجارستان، در ۱۹۸۲ میلادی تولید دستگاه‌های کارت‌خوان پردازه را آغاز کرد و موفق شد در ۱۹۸۸ با آمریکن اکسپرس قراردادی را امضا کند تا دستگاه‌هایش را در ایالات متحده آمریکا عرضه نماید. بعدها شرکت او با شرکت آمریکایی وریفون وارد رقابت نزدیکی شد.

کارت‌خوان پردازه وسیله‌ای است که از آن برای ایجاد تراکنش الکترونیکی به‌منظور پرداخت با کارت اعتباری استفاده می‌شود. بیشتر کارت‌خوان پردازه‌ها از خط تلفن، اترنت، یا اینترنت وای-فای برای انتقال داده استفاده می‌کنند.  دستگاه پوز(بی سیم) که توسط سیمکارت اتصال gprs/4g به شبکه بانکی متصل می شوند قابلیت اتصال به دو حساب همزمان و جابه جایی در سراسر کشور بدون هیچ گونه محدودیتی را دارا می باشند،این دستگاه ها کوچک،سبک و قابل حمل میباشند.

پایانه فروش، (به انگلیسی Point of sale) : در مجموعه سخت‌افزارهای بانکی و سیستم‌های پرداخت، پایانه‌های فروش یا کارتخوان سیار (POS) دستگاهی است، که از طریق ارتباط تلفنی یا شبکه‌ای، به سیستم بانکی امکان انتقال خودکار مبلغ خرید، از حساب فروشنده را فراهم می‌سازد. دستگاه‌های پایانه فروش علاوه بر امکان پرداخت، دارای عملکردهای مختلفی از جمله اعلام موجودی، دریافت صورتحساب، امکان انصراف از خرید و گزارش روزانه است، که صاحبان آن را از مزایای شعبه کوچک بانکی، برخوردار می‌کند.

کلمه (مخفف انگلیسی: POS) مختصر شده (به انگلیسی: Point of Sale) یا «نقطه فروش» است و به صندوق‌های فروشگاهی اطلاق می‌شود، که در خروجی‌های فروشگاهها، رستوران‌ها، هتلها و نظایر آن برای دریافت وجوه مشتری، به کار گرفته می‌شود. پوز در مفهوم عام‌تر می‌تواند به محلی که برای این کار اختصاص یافته، اطلاق شود و در مفهوم اختصاصی می‌تواند به معنای دستگاهی باشد، که این کار را انجام می‌دهد (صندوق مکانیزه)

اولین پایانه فروش مجهز به میکروکنترلر توسط ویلیام بروبک در سال ۱۹۷۴ ساخته شده و در فروشگاه مک دونالد به کار گرفته شد. این دستگاه از میکرو پروسسور اینتل ۸۰۰۸ بهره می‌گرفت.

روی این دستگاه به ازای انواع غذاها، یک کلید مخصوص کار گذاشته شده بود و دارای کلیدهای رقمی برای تعیین تعداد سفارش بود.

در ایران بحث استفاده از پایانه فروش، برای اولین بار در فروشگاه‌های زنجیره‌ای شهروند و اندکی بعد در فروشگاه‌های زنجیره‌ای رفاه مطرح شد و سیستم‌های ارائه شده در دهه هفتاد در آن فروشگاه‌ها اجداد نسل جدید این پایانه‌های سرویس هستند.

از سال ۱۳۸۴، موضوع اتصال پایانه فروش به کارت خوان بانکی توسط دو شرکت پرداخت الکترونیکی تجارت الکترونیک پارسیان و پرداخت الکترونیک سامان در دستور کار قرار گرفت.

دستگاه پوز (بی‌سیم) که توسط سیمکارت اتصال gprs/4g به شبکه بانکی متصل می‌شوند قابلیت اتصال به دو حساب همزمان و جابه جایی در سراسر کشور بدون هیچ گونه محدودیتی را دارا می‌باشند، این دستگاه‌ها کوچک، سبک و قابل حمل می‌باشند. دستگاه‌های کارتخوان ثابت توسط خط تلفن یا lan wifi به شبکه بانکی متصل می‌شوند و از نظر جا به جایی دارای محدودیت می‌باشند و عملکرد و سرعت تراکنش آنها نسب به دستگاه‌های کارتخوان سیار کمی ضعیف تر می‌باشد.

دستگاه‌های کارتخوان سیار با قرار دادن یک عدد سیم‌کارت فعال، و امکان تراکنش فراهم می‌شود.

از این دستگاه‌ها در فروشگاه‌هایی که سیستم‌پخش سیار دارند و همچنین سیستم پخش مویرگی و شرکت‌های پخش و مکان‌هایی که سایر خطوط ارتباطی در دسترس نیستند استفاده می‌شود.

از ویژگی‌های کارتخوان‌های سیار می‌توان به قابل حمل بودن و عدم محدودیت مکانی و همچنین سرعت بالای تراکنش و باطری‌های قابل شارژ با عمر طولانی اشاره کرد.

انواع پایانه فروش از نظر بستر ارتباطی

1. Dial-up POS  :

 ارتباط در این گونه از پایانه‌ها در بستر Dial خط تلفن می‌باشد.

به کارت خوان ثابت هم معروف هستند معمولاً سرعت پایین (بیشتر از ۱۰ ثانیه به هر تراکنش) دارند.

1.  GPRS POS  :

دستگاه پایانه سیار، نسل جدیدی از دستگاه‌های کارتخوان است که با استفاده از خدمات سامانه تلفن همراه به شبکه بانکی متصل شده و تراکنش را با استفاده از سرویس‌های بستر GPRS یا اینترنت موبایل انجام می‌دهد.

در این گونه پایانه‌ها با قراردادن یک عدد سیم کارت امکان انجام تراکنش مهیا می‌باشد.

• کاربرد

– درفروشگاه‌های بزرگ که سیستم پخش سیار (Delivery) دارند

–در سیستم‌های توزیع مویرگی یا شرکت‌های پخش

– در محل‌هایی که دسترسی به سایر خطوط ارتباطی به سهولت امکان‌پذیر نیست

• ویژگی‌ها

– قابل حمل بودن دستگاه و عدم محدودیت مکانی

– سرعت بالای تراکنش

– قابلیت استفاده از باتری شارژی با عمر بالا

3-  LAN POS :

نسل جدیدی از پایانه‌های فروش است که قادر به ارسال و دریافت اطلاعات از طریق بسترهای شبکه محلی (LAN) و با سرعت تراکنش بسیار بالا است.

کاربرد

• استفاده در مکان‌هایی که سرعت بالای تراکنش به علت تعدد مشتریان (کمتر از ۲ ثانیه) اهمیت دارد. (فروشگاه‌های بزرگ)
• استفاده در مکان‌هایی که دسترسی به خط تلفن مقدور نیست (مانند مراکز جهانگردی)راه‌اندازی چند پایانه به موازات هم بدون استفاده از تلفن یا حداکثر با استفاده از یک خط تلفن

ویژگی‌ها

• سرعت بالا در تراکنش (کمتر از ۲ ثانیه)
• کاهش مغایرت‌های احتمالی
• انجام تراکنش بدون نیاز به خط تلفن
• انجام تراکنش با استفاده از بستر اینترنت

4-Bluetooth POS 

این نوع پایانه از یک پایه و یک کارتخوان تشکیل شده‌است که قادر است تا شعاع ۲۵ متری، عملیات تراکنش را بر پایه تکنولوژی بلوتوث انجام دهد.

کاربرد

• رستوران‌ها
• مراکز دارای فعالیت‌های گوناگون در یک مکان
• مراکز دارای صندوق‌های متعدد
• ارائه خدمات VIP برای مشتریان

5- فروشگاهی (PC-POS)

این نوع از پایانه، با اتصال به انواع نرم‌افزارهای فروشگاهی، مرحله ورود مبلغ توسط مشتری یا صندوق‌دار را حذف کرده و از بسیاری از خطاهای انسانی، جلوگیری می‌کند.

مبلغ از طرف نرم‌افزار فروشگاهی روی پوز می‌افتد و مشتری فقط رمز را وارد می‌کند.

6- همراه (M-POS)

نسل جدیدی از دستگاه‌های کارتخوان با ابعاد بسیار کوچک و جیبی است که با استفاده از اپلیکیشن آپ، خدمات پرداخت را انجام می‌دهد. این نوع پایانه دارای رسید کاغذی نیست و تاییدیه پرداخت توسط پیامک ارسال می‌شود.

7- بیسیم (Wi-Fi)

این نوع از پایانه، برای برقراری اتصال نیازمند اینترنت Wi-Fi است که در یک محدوده تقریباً ۳۰ متری قابل استفاده به صورت سیار است. مناسب رستوران‌ها و مراکز خرید می‌باشد این مدل کارت خوان دارای باتری می‌باشند.

ویژگی‌ها

• راحتی و رفاه بیشتر در پرداخت وجوه توسط مشتریان
• جلوگیری از تراکم افراد در کنار صندوق‌های پرداخت
• عدم نیاز به اتصالات مخابراتی اضافی

شرکت‌های ارائه دهنده کارت خوان در ایران :

1. شرکت آسان پرداخت پرشین
2. شرکت الکترونیک کارت دماوند.
3. شرکت به پرداخت ملت.
4. شرکت پرداخت الکترونیک پاسارگاد
5. شرکت پرداخت الکترونیک سامان.
6. شرکت پرداخت نوین آرین.
7. شرکت تجارت الکترونیک پارسیان
8. شرکت پرداخت الکترونیک سداد
9. شرکت سایان کارت
10. شرکت فن آوا کارت
11. شرکت کارت اعتباری ایران کیش
12. شرکت پرداخت الکترونیک سپهر

چالش دستگاههای کارتخوان درایران :

یکی از چالش های  جدی این حوزه مدل کسب و کار است. فعالان این حوزه هنوز ابتدای مسیر هستند و چه بسا برای تدوین مقررات کسب و کار این حوزه هنوز مشکلاتی پیش رو دارند.

مدل کسب و کار پرداخت الکترونیک در کشور ما اشکالات اساسی دارد. ما دنیای خود را با قواعد خودمان ساخته ایم. نظام پرداخت الکترونیک ما به مانند جزیره ای است که قواعد خاص خود ما در آن حاکم است و هیچ تناسبی با دنیای خارج ندارد و البته توانمندی و ضعف های خود را دارد.

چون این مدل کسب و کار برمبنای توانمندی های ذاتی حوزه نیست پس نمی توان توقع پیشرفت داشت. محیط گلخانه ای که در این کسب و کار به وجود آمده فعالان این حوزه را بسیار به چالش کشیده است. البته با آغاز به کار شاپرک ، صرفنظر از تمام جنبه های مثبتی که در آن وجود دارد، قرار بود این فضای گلخانه ای تبدیل به فضای رقابتی شود اماهنوز این اتفاق نیفتاده است.

اساسی ترین نکته با ورود شاپرک ،قطع ارتباط مالکیتی بانکها با این شرکت هایPSPبود. بعد از آن نظم و انضباط بازار، جمع آوری پوز های تکراری و بدون استفاده هم در برنامه های این شبکه بود که در حال انجام است.

ضرورت به وجود آمدن شرکت های PSP از چه زمانی حس شد؟

اولین بار 600 دستگاه پوز در سال 76 توسط بانک ملی وارد و نصب شد اما خیلی فعال نبود. چون نظام بانکی اصلا آماده ورود به این حوزه نبود. ظرفیت فنی، مدیریتی، فکری و نیروی انسانی متخصص در آن زمان در شبکه بانکی ما وجود نداشت.

در اواخر دهه 70 دو بازیگر غیربانکی به نام های سایپا کارت و ثمین کارت به این حوزه وارد شدند.  این دو شرکت توسط مدیران وقت شرکت های داده پردازی و ایز ایران تاسیس شدند. این دو بر حسب اتفاقاتی ریشه های مشکلات پرداخت و نیازهای جامعه را شناسایی کردند و شروع به صدور کارت کردند.

اما با مخالفت بانک مرکزی روبرو شدند. بانک مرکزی معتقد بود این کار صرفا در حیطه اختیارات بانک و شبکه بانکی است و این شرکتها هیچ یک بانکی نیستند و نمی توانند در این فضا فعالیت کنند.

از طرفی بانک ها اعلام کردند که در ساختار خود امکانات لازم برای انجام این کار را ندارند. پس باید شرکتی خارج از بانک ثبت کنیم تا این ماموریت را داشته باشد. و از اینجا شرکت های PSP  زیر مجموعه بانک ها آغاز به کار کردند. از اینجا شرکت های PSP بانکی تاسیس شدند و مرسوم شد.

از سویی دیگر درخواست هایی مبنی بر دریافت مجوز از شرکت های مختلف غیر بانکی به بانک مرکزی رسیده بود. بانک مرکزی پس از بررسی درخواست ها به شرکت هایی خارج از بانک هم مجوز فعالیت در این حوزه را ارائه داد.

در ابتدا اسم اصلی (Technology services provider) بود که به اختصار TSP نامیده میشد اما بعد با در نظر گرفتن محدوده مجاز فعالیت این شرکت ها که پرداخت الکترونیک بود به (Payment services provider) یا PSP تغییر یافت.

از اواخر سال 82 این صنعت روند رو به رشد خود را آغاز و با سرعتی چشمگیر پیشرفت کرد. ابتدای دهه 90 هم با حضور شاپرک نظام پرداخت الکترونیک تعریف دقیق و مشخصی پیدا کرد و این شرکت ها ملزم به رعایت قواعد و قوانین بازار کسب و کار و رقابت شدند.

از ابتدا به مقوله پرداخت الکترونیک به عنوان یک کسب و کار درآمدزا نگاه نمی شد. اما با استقبال عمومی که در سالهای اخیر مشاهده شده هزینه ها رو به افزایش رفت. برای این هزینه ها چه فکری شد؟

افزایش تقاضا از سمت کاربران منجر به افزایش سرویس ها و بعد از آن افزایش ابزارها شد. ابتدا با دستگاه ATM و سپس دستگاه های پایانه فروشگاهی و در یکی دو سال اخیر نیز پرداخت موبایلی رواج پیدا کرده است.

این ابزارها و سرویس ها هزینه هایی هم دارد که بانک مرکزی و شاپرک پس از گذشت چندین سال در حال تدوین برنامه های صحیح دریافت کارمزد هستند.

نظام کارمزدی ایران منحصر به فرد است چرا که در تمام دنیا دارنده و پذیرنده کارت خوان کارمزد می‌پردازد. در کشور ما مدل وارونه وجود دارد چرا که مصرف کننده از این خدمات استفاده می‌کند و بانک هزینه آن را در قالب سوبسید می‌پردازد.

مستقل از اینکه مقدار کارمزد در کانال‌های مختلف چقدر باشد، نفس اعمال کارمزد بر روی این تراکنش‌ها امر پسندیده‌ای است که انشاء‌اله به بقیه تراکنش‌ها هم توسعه پیدا کند. در حال حاضر کارمزد تراکنش وجود دارد و بابت هر تراکنش، یک کارمزد پرداخت و یک کارمزد دریافت می‌شد و می‌شود اما مهم‌تر از همه این است که کارمزد به آن شخص واقعی که باید این کارمزد را پرداخت بکند، منتقل شود.

طبیعتا دارنده و پذیرنده کارت هستند که از منافع خرید الکترونیکی بهره می‌برند، لذا آنها باید کارمزد بدهند. اگر این اتفاق نیافتد، کماکان تراکنش‌های زائد را خواهیم داشت و مشتری بدون هیچ‌گونه مدیریتی از خودپرداز پول می‌گیرد و به حساب بانکی برمی‌گرداند. یا تراکنش‌های 1000 تومانی تا چند میلیاردی، همه با پایانه فروش انجام می شود.

براساس تصمیم بانک مرکزی و بخشنامه ابلاغی به بانک‌ها، از اول دی ماه ۹۴، کارمزد تراکنش‌های خرید جاری بانک‌های پذیرنده بین ۵۰ تا ۲۵۰ تومان اعلام شد.

بررسی دقیق هزینه‌های بانک‌ها به ازای هر تراکنش الکترونیک نشان می‌دهد در برخی بانک‌ها، نه تنها تلاش و سرمایه‌گذاری برای نصب کارتخوان‌های بیشتر توجیه اقتصادی ندارد بلکه این بانک‌ها باید به شرکت‌های پی‌اس‌پی طرف قرارداد خود تأکید کنند تا کارتخوان‌های کم‌تراکنشی که حساب پذیرنده آن کارتخوان در همان بانک قرار دارد، را نیز هر چه زودتر جمع آوری کنند.

با محدود شدن میزان سود اعطای به سپرده‌های بانکی، طی سال‌های اخیر رقابت بر سر ارائه خدمات ارزش افزوده به سپرده‌گذاران به یکی از روش‌های متداول در شبکه بانکی کشور تبدیل شده است؛ ارائه خدمات بیمه‌ای، جوائز مختلف و ارائه سرویس‌هایی مانند خدمات در محل از جمله روش‌های مورد استفاده بانک‌ها برای ترغیب دارندگان نقدینگی برای سپرده‌گذاری در هر بانک است.

یکی از روش‌هایی که در سطح گسترده‌ای مورد استفاده بانک‌ها قرار می‌گیرد و مسئولان شعب بانک‌ها هم برای ترغیب سپرده‌گذاران خصوصا اصناف برای افتتاح یا نگهداری حساب در شعبه خود از آن بهره می‌برند، ارائه دستگاه‌های کارتخوان یا همان پایانه‌های فروشگاهی به سپرده‌گذاران است که به صورت رایگان و بدون دریافت هیچ وثیقه یا هزینه‌ای انجام می‌شود.

در واقع سازوکار نادرستی که در کشور ما برای تخصیص دستگاه‌های کارتخوان وجود دارد، باعث شده تا از این دستگاه‌ها به عنوان ابزار تشویق اصناف یا دیگر دارندگان نقدینگی برای سپرده‌گذاری یا حفظ سپرده در شعب بانک‌ها استفاده ‌شود. به عبارت دیگر صاحب حساب در ازای حسابی که در یک شعبه باز یا حفظ کرده‌است از آن بانک یک یا چند دستگاه کارتخوان رایگان دریافت می‌کند. البته اعطای کارتخوان، برای بانک رایگان نیست و این دستگاه‌ها در ازای اجاره‌ای که همان بانک به شرکت پی‌اس‌پی طرف قراردادش می‌دهد، رایگان در اختیار پذیرنده قرار می‌گیرد. بانک علاوه بر اجاره دستگاه کارتخوان، به ازای هر تراکنشی که توسط کارت‌های بانکی بر روی آن کارتخوان انجام شود، کارمزد پرداخت می‌کند.

به عبارت دیگر بانکی که حساب پذیرنده کارتخوان در آن قرار دارد باید حداقل دو هزینه مجزا پرداخت کند؛ اجاره دستگاه کارتخوان به شرکت پی‌اس‌پی وکارمزد تراکنش. به این هزینه‌ها در اغلب اوقات باید سود حداقل ده درصدی سپرده روزشمار هم اضافه کرد.

با این حساب بانکی که این هزینه‌های کارتخوان را پرداخت می‌کند باید مابه‌ازای قابل قبولی از رسوب یا مانده حساب پذیرنده‌ کسب کند تا این هزینه‌ها را توجیه کند.

علاقه و اصرار بانک‌ها بر نصب هر چه بیشتر دستگاه‌های کارتخوان توسط شرکت‌های پی‌اس‌پی طرف قراردادشان این تصور را ایجاد کرده بود که سودآوری ناشی از جذب مانده بیشتر در ازای هزینه‌های انجام شده برای نصب کارتخوان کفایت لازم را دارد اما نتایج بررسی‌هایی که اخیرا از سوی شاپرک منتشر شده، این تصور را تا حدود زیادی با تردید مواجه کرده‌است.

هزینه هر 10 هزار تومان تراکنش چقدر است؟

شاخصی که شاپرک برای ارائه این اطلاعات انتخاب کرده، شاخص "میزان کارمزد پرداخت شده بانک پذیرنده به ازای هر ۱۰۰ هزارریال مبلغ تراکنش پذیرش شده" است.

کارمزد پرداختی، تنها هزینه‌ای نیست که بانک پذیرنده متقبل می‌شود؛ این بانک در ازای نصب هر ابزار کارتخوان فروشگاهی، مبلغی را نیز به عنوان اجاره‌بها و پرستاری ابزار کارتخوان به شرکت پی‌اس‌پی پرداخت می‌کند. این مبلغ به ازای ابزارهای مختلف متفاوت است اما به طور متوسط اجاره هر دستگاه ۳۰۰ هزار ریال در ماه درنظر گرفته شده‌است.

به طور متوسط کل بانک‌ها مبلغ جمع کل اجاره و کارمزد پرداختی ۲۷۴ ریال به ازای هر صدهزار ریال مبلغ پذیرش شده پرداخت کرده‌اند. بانک توسعه صادرات با پرداخت ۶۱ ریال هزینه بابت کارمزد و اجاره، کمترین هزینه را به ازای جذب هر صدهزار ریال مبلغ پذیرندگان و بانک پارسیان با ۷۸۲ ریال هزینه بابت کارمزد و اجاره، بیشترین هزینه را به ازای جذب هر صدهزار ریال مبلغ پذیرندگان پرداخته است.

طبق مصوبه شورای پول‌واعتبار به شبکه بانکی، نرخ سود سپرده‌های کوتاه مدت که رسوبی زیر یک ماه داشته‌باشند، ده درصد تعیین شده‌است. بنابراین برای درک ارزش اعداد یاد شده، کافی است توجه شود که میزان سود ماهانه ناشی از سپرده گذاری یکصد هزار ریال با نرخ ۱۰ درصد، مبلغ ۸۳۳ ریال است. به عبارت دیگر پرداخت متوسط ۲۷۴ ریال به ازای هر یکصدهزار ریال علاوه بر اینکه پرداخت سودی ده درصدی را برای بانک دارد، ۳ درصد هم بابت هزینه تراکنش باید توسط بانک پرداخت شود. اگر رسوب پول بیش از یک ماه باشد بسته به مدت زمان رسوب، علاوه بر نرخ سود سپرده مدت‌دار، باز هم بانک ۳ درصد هزینه بابت انجام تراکنش متحمل می‌شود.

همان طور که مشاهده می‌شود، مبلغ اجاره ابزار کارتخوان در اقتصادی بودن صنعت پرداخت برای بانک‌ها بسیار مهم است؛ جمع این هزینه باید نسبت به رسوبی که بانک از موجودی پذیرندگان بدست می‌آورد، توجیه پذیر باشد. در صورتی‌که بانک موفق به جذب رسوبی بیشتر از این مبلغ به ازای هر صدهزار ریال نشود، کاربرد ابزار کارتخوان فروشگاهی برای بانک کارا و اثربخش نخواهد بود. بعلاوه مبلغ اجاره، نحوه بازاریابی بانک‌ها و شرکت‌های پی‌اس‌پی اهمیت دو چندانی می‌یابد. انتخاب پذیرندگان اثربخش به معنی انتخاب پذیرندگانی که از موجودی کافی برای تامین رسوب مورد نظر بانک برخوردار هستند به عاملی مهم در سودپذیر بودن ابزار پرداخت برای بانک تبدیل می‌شود.

پرداخت غیرمستقیم از جیب مردم

در چنین شرایطی این سؤال پیش می‌آید که بانک‌ها هزینه‌های سربار برای هر تراکنش را از کجا پرداخت می‌کنند؟ بانک‌ها به عنوان بنگاه‌های اقتصادی انتفاعی باید برای این هزینه‌ها، درآمدی تعریف کنند. بخشی از این درآمد بدون شک از محل سود تسهیلات پرداختی به وام گیرندگان تأمین می‌شود و به بالارفتن قیمت تمام‌شده پول در شبکه بانکی می‌انجامد.

به عبارت دیگر اگرچه در ظاهر پذیرنده، دستگاه کارتخوان را رایگان دریافت می‌کند و نه پذیرنده و نه خریدار هیچ‌کدام بابت تراکنش‌ها هم کارمزدی نمی‌دهند ولی این خدمات در واقع رایگان نیست و هزینه آن غیرمستقیم از جیب تمام مشتریان بانک‌ها تأمین می‌شود.

ضرورت اصلاح نظام کارمزدی

در تمام کشورهایی که خدمات پرداخت الکترونیک در سطح گسترده‌ای ارائه می‌شود مدت‌ها است به راه حل درستی رسیده‌اند و تمام استفاده‌کنندگان از خدمات پرداخت الکترونیک به میزان نفع و استفاده‌ای که می‌برند در پرداخت هزینه‌های ارائه و پایداری آن سهیم هستند، علاوه بر اینکه کارمزدی مشخصی پرداخت می‌کنند، دستگاه‌ کارتخوان را می‌خرند و ماهانه هزینه‌ای هم برای پرستاری از دستگاه می‌پردازند. این همان ضرورتی است که مدت‌هاست کارشناسان از آن به عنوان اصلاح نظام کارمزد و شیوه ارائه خدمات پرداخت الکترونیک سخن می‌گویند ولی متأسفانه بانک‌مرکزی حاضر به تقبل هزینه‌های اجتماعی کوتاه‌مدت آن نیست.

کارمزد هر تراکنش :

می توان کارمزد هر تراکنش بروی دستگاههای کارتخوان را با مثالی بیان نمود:

فرض کنید شما بهمراه برادر و خواهرتان و پدر برای خرید به یک فروشگاه مراجعه نموده اید و قصد دارید هر کدام جداگانه خرید نماید و جمع کل مبلغ خرید شما 25000 تومان و جمع کل مبلغ خرید برادرتان 5000تومان  و جمع کل مبلغ خرید خواهر شما 27000تومان و جمع کل مبلغ خرید پدرتان 4000تومان می باشد و هر یک در هنگام پرداخت وجه به فروشگاه جداگانه از کارت بانکی خود اقدام به تسویه نموده اید.

حال این سوال برای شما پیش می آید چه درآمدی از کشیدن کارت و پرداخت از طریق دستگاههای کارتخوان حاصل می گردد. با محاسبه کارمزد هر یک به سوال شما پاسخ می دهیم :

برای شما جای سوال است چرا مبلغ تراکنش خواهر بااینکه از همه بیشتر است همان کامزد 250تومان می باشد و با شما یکی می باشد و مبلغ تراکنش برادر که از همه کمتر می باشد کارمزد آن با پدر مشابه است.

طبق قانون بانک مرکزی برای دریافت کامزد شرکت های PSP از حداقل تراکنش 5000 تومان تا حداکثر تراکنش 25000تومان در نظر گرفته شده است که کارمزد آن معادل یک درصد می باشد یعنی اگر کسی 4999تومان و کمترخرید کند کارمزد 5000تومان را پرداخت می کند و کسی هم 25001تومان و بیشتر خرید کند کارمزد 25000تومان را پرداخت می نماید.

بانک‌ها به دنبال جمع‌آوری کارتخوان‌های کم‌تراکنش

علاوه بر این شاید وقت آن رسیده باشد که بانک‌ها بخشی از هزینه‌های اجاره و نگهداری ابزارهای کارتخوان خود را از پذیرندگانی که گردش موجودی کافی برای تامین هزینه‌های بانک ندارند، دریافت کنند و امتیاز تقبل هزینه‌های اجاره و نگهداری ابزارهای کارتخوان را فقط برای پذیرندگانی که از گردش موجودی کافی برخوردارند در نظر بگیرند. نکته مهم این است که متأسفانه تصور درست و دقیقی از تعریف و منافع رسوب پول نزد بانک‌ها در جامعه ما وجود ندارد؛ بسیاری از مردم فکر می‌کنند اگر پولشان تنها یک ساعت هم در بانک بماند، بانک از این پول درآمدهای کلان کسب می‌کند. این تصور اشتباه باعث شده، ارائه خدمات پرداخت الکترونیک به صورت رایگان به عنوان یک وظیفه برای بانک‌ها تصور شود در حالی که کمی آشنایی با عملیات بانکی کافی است تا مردم بدانند تعریف رسوب آن هم رسوبی که بانک امکان کسب درآمد از آن را داشته باشد با توقف کوتاه مدت یک یا چند ساعته پول در بانک بسیار متفاوت است. به همین خاطر هم در کشورهای دیگر تسویه با دارندگان کارتخوان عموما با 48 ساعت تأخیر انجام‌می‌شود و اگر پذیرنده‌ای بخواهد تسویه در زمان کوتاه‌تری انجام شود باید کارمزد بیشتری پرداخت کند.

البته از حق نیز نباید گذشت که اشتیاق بانک‌ها برای جذب منابع بیشتر که معمولا از کمبود نقدینگی نشأت می‌گیرد و در قالب تبلیغات رنگارنگ جامعه را به سپرده‌گذاری تشویق می‌کند در شکل‌گیری این تصور اشتباه از رسوب پول تأثیر داشته‌است.

بررسی میدانی از اصناف پس از انتشار آنالیزهای قیمتی هر دستگاه کارتخوان و با آغاز فعالیت سامانه جامع مدیریت پذیرندگان شاپرک، بانک‌های متعددی از شرکت‌های پی‌اس‌پی طرف قراردادشان خواسته‌اند، کارتخوان‌های فاقد تراکنش را به علت عدم توجیه اقتصادی، هرچه سریع‌تر جمع‌آوری کنند و طبق تازه‌ترین اعلام شاپرک بیش از 550 هزار ترمینال بدون تراکنش تا کنون از سوی پی‌اس‌پی ها برای ابطال به شاپرک معرفی شده‌است.

* وحیدفدایی/ مدیرعامل شرکت تجارت الکترونیک آتی پرداز گیلانیان