اتاق بازرگاني تهران در گزارشي با استفاده از اطلاعات ارايه شده از سوي بانك جهاني، به بررسي وضعيت درآمد سرانه ايران و ديگر كشورهاي منطقه پرداخته و مي‌گويد: ايران بعد از ۱۵ سال متوالي كه در گروه اقتصادهاي با درآمد متوسط- بالا قرار داشت، از سال ۲۰۲۰ تنزل موقعيت داده و در فهرست گروه اقتصادهاي با سطح درآمدي متوسط- پايين قرار گرفت.
به گزارش بنکر (Banker)، معاونت بررسي‌هاي اقتصادي اتاق تهران با استناد به گزارش بانك جهاني، تحولات درآمد ملي سرانه اقتصادها در سال ۲۰۲۲ را منتشر كرد. بر اساس طبقهبندي سال ۲۰۲۲ بانك جهاني، تعداد ۲۸ كشور در گروه كم درآمد، ۵۴ كشور در گروه با سطح درآمدي متوسط- پايين، ۵۴ كشور در گروه درآمدي متوسط- بالا و ۸۱ كشور در گروه با سطح درآمدي بالا قرار دارند.
اين گزارش در ابتدا به اين نكته اشاره مي‌كند كه با پيشرفت يا پسرفت اقتصادها همراه با بهبود يا تنزل سطح رفاه جوامع، آستانه طبقهبندي كشورهاي جهان در گروه‌هاي درآمدي گوناگون هم تغيير مي‌كند. وفق طبقهبندي سال ۲۰۲۲ بانك جهاني، در فهرست جديد اين بانك، تعداد ۲۸ كشور در گروه كم درآمد، ۵۴ كشور در گروه با سطح درآمدي متوسط- پايين، ۵۴ كشور در گروه درآمدي متوسط- بالا و ۸۱ كشور در گروه با سطح درآمدي بالا قرار دارند.
اين ارزيابي نشان مي‌دهد، ايران بعد از ۱۵ سال متوالي كه در گروه اقتصادهاي با درآمد متوسط- بالا قرار داشت، از سال ۲۰۲۰ تنزل موقعيت داده و در فهرست گروه اقتصادهاي با سطح درآمدي متوسط- پايين قرار گرفت. بررسي‌ها حكايت از آن دارد كه روند تغيير درآمد سرانه ايران با نوساناتي طي سال‌هاي گذشته همراه بوده و طي سال‌هاي اخير نه تنها روند بهبودي نداشته، بلكه تضعيف نيز شده است.
مقايسه وضعيت ايران با اقتصادهايي با موقعيت مشابه در سال ۲۰۰۰ به ويژه اقتصاد روماني، نشان مي‌دهد كه در سال ۲۰۲۱ اقتصاد مزبور در گروه اقتصادهاي با درآمد بالا قرار گرفته در حالي كه ايران در حفظ موقعيت قبلي خود نيز موفق نبوده است.
معاونت بررسي‌هاي اقتصادي اتاق تهران با اشاره به اينكه اقتصاد روماني طي سال‌هاي گذشته پيشرفت خوبي در افزايش توليد ناخالص داخلي داشته، مي‌افزايد: در سال 2000 يعني 22 سال پيش درآمد ملي سرانه روماني برابر با 1710 دلار بوده است. اين رقم 50 دلار كمتر از رقم مشابه براي ايران در سال 2000 است.
بنابراين روماني در اين سال در گروه اقتصادهاي با درآمد متوسط رو به پايين قرار داشته است. در سال 2005 اقتصاد روماني به گروه اقتصادهاي با درآمد متوسط رو به بالا مي‌پيوندد و در سال 2019 نيز با يك بهبودي ديگر، موقعيت خود را تقويت كرده و به جمع اقتصادهاي با درآمد ملي سرانه بالا مي‌رسد.
اگرچه به دليل بروز بحران همه‌گيري كرونا، موقعيت بسياري از كشورهاي جهان در طبقهبندي درآمد سرانه، تضعيف مي‌شود يا ثابت مي‌ماند ولي برخي اقتصادها از جمله روماني موفق مي‌شوند در سال گذشته ميلادي مجددا در فهرست گروه اقتصادهاي با درآمد بالا جا بگيرند.
در همين بازه زماني اقتصاد ايران با نوساناتي در موقعيت خود در محدوده اقتصادهاي با درآمد متوسط مواجه شده و از سال 2020 با تنزل موقعيت به گروه اقتصادهاي با درآمد متوسط رو به پايين ملحق شده است.
چهار كشور منطقه خاورميانه و همسايه ايران شامل قطر، امارات متحده عربي، عربستان سعودي و كويت وضعيت به مراتب بهتري نسبت به ايران از حيث سرانه درآمد ملي دارند و هر ۴ اقتصاد مزبور در زمره اقتصادهاي با درآمد بالا قرار مي‌گيرند. كشورهايي مانند عراق، گرجستان، اندونزي و ويتنام هم چنين وضعيتي داشتند. يعني 20 سال پيش درآمد سرانه آنها از ايران كمتر بود و حالا در وضعيت بسيار بهتري قرار دارند.
اتاق تهران در بيان دلايل اين وضعيت مي‌نويسد: بروز ركود به ويژه ركودهاي تورمي از عوامل تاثيرگذار منفي بر روند رشد درآمد ناخالص ملي سرانه اقتصادهاست كه اقتصاد ايران هم به علت نبود رشد اقتصادي مولد توسعه و پيشرفت دستاوردي در زمينه بهبود سطح استانداردهاي زندگي جامعه ايراني نداشته است و علايمي از ارتقاي سرانه درآمد ملي ناخالص ايران و كاهش شكاف آن با ساير اقتصادهاي مشابه مشاهده نمي‌شود.
تضعيف ارزش پول ملي به همراه افت رشد اقتصادي از جمله عواملي هستند كه موجب افت معادل دلاري توليد ناخالص داخلي و به تبع آن تضعيف درآمد ملي سرانه ايران شده است. طي ۳۳ سال گذشته، از سال ۱۹۸۷ الي ۲۰۲۱ كشور ايران به مدت ۲۱ سال در طبقه با سطح درآمد متوسط- پايين و در ۱۴ سال گذشته، در طبقه درآمد متوسط – بالا قرار داشته است.
طي سال‌هاي ۱۹۸۷ الي ۱۹۸۹ ايران در طبقه متوسط بالاي درآمدي قرار داشته كه بعد از ۱۹۹۰ به مدت ۱۹ سال با تنزل موقعيت در گروه درآمدي متوسط – پايين و سپس از سال ۲۰۰۹ تا سال ۲۰۱۹ در طبقه درآمدي متوسط – بالا قرار مي‌گيرد.
اقتصاد ايران در سال ۲۰۲۰ به دليل رشد كم توليد ناخالص داخلي همراه با كاهش ارزش ريال، مجددا تنزل موقعيت به طبقه گروه اقتصادهاي با درآمد متوسط- پايين داشته كه همچنان نيز در اين گروه قرار دارد. طبق اطلاعات بانك جهاني در سال ۲۰۲۱ كشور ايران با دارا بودن جمعيت ۸۵ ميليون نفر، رتبه ۱۸ جهان را از حيث جمعيت دارا بود.
در حالي كه از لحاظ سرانه درآمد ناخالص ملي به روش اطلس و با رقم ۳۳۷۰ دلار رتبه ۱۳۳ و از حيث سرانه درآمد ناخالص ملي بر اساس برابري قدرت خريد با رقم ۱۵۷۶۰ دلار رتبه ۸۹ را در ميان كشورهاي جهان به خود اختصاص داده است.
