بانک شاهی اولین بانک ایران است که در سال ۱۲۷۸ خورشیدی به دست «بارون جولیوس دو رویتر»، بانکدار یهودی-انگلیسی به‌فرمان ملکه ویکتوریا در ایران تأسیس شد.
این بانک بعدها به بانک بریتانیایی خاورمیانه تغییر نام داد. بانک شاهی اولین بار ایده و اساس بانکداری اروپایی را وارد ایران کرد، برای اولین بار، چاپ اسکناس در دوره قاجار توسط بانک شاهی در ایران رایج شد.
در این مطلب به سراغ حقایق جالب در رابطه با اولین بانک نوین ایران رفته‌ایم تا تحولات آن در طول تاریخ را بررسی کنیم:
۱. تا قرن ۱۹ میلادی، فعالیت اقتصادی ایران به دست صرافی‌ها بود و صرافی‌ها به دلیل نفوذ و یکپارچگی، فعالیت‌های اقتصادی و وامی را در دست داشتند.«بارون جولیوس دو رویتر» با دادن وام به ناصرالدین‌شاه، امتیاز تأسیس بانک را از او گرفت.
۲. این امتیاز درواقع بخشی از امتیازنامه رویتر بود که مردم با آن مخالفت کردند و همین مخالفت‌ها منجر به لغو امتیاز در سال ۱۲۶۷ هجری شد.
۳. رویتر که به این سادگی‌ها از خیر چنین قرارداد پرسودی نمی‌گذشت، در سال ۱۸۸۹ میلادی به کمک وزیر یهودی انگلیس، «هنری دراموند ولف»، اجاره بانکداری و معدن داری ایران را به مدت ۶۰ سال دریافت کرد. این قرارداد هم مانند قرارداد اول، برای رویتر سود زیادی داشت، البته بانک شاهی هم از پرداخت هرگونه مالیات معاف شد.
۴. بانک شاهی فعالیتش را از سال ۱۲۶۹ را آغاز کرد و اولین اسکناس هم در همین سال چاپ شد.
۵. تا قبل از این تاریخ مردم از سکه‌های نقره و طلا برای دادوستد استفاده می‌کردند و درواقع این بانک برای اولین بار اسکناس را به چرخه اقتصادی وارد کرد.
۶. اولین مدیر بانک شاهی ایران، «جوزف ربینو» بود. ربینو ۱۸ سال در ایران باقی ماند و نقش مؤثری در گسترش بانک شاهی ایران داشت.
۷. ربینو دستور داد تا همه مدیران بانک زبان فارسی یاد بگیرند.
۸. در سال‌های اولیه مدیریت ربینو، مردم ایران به پول کاغذی اعتماد زیادی نداشتند. او برای گسترش استفاده از اسکناس دستور داد که پول در ارزش‌های کم چاپ شود و این پول در هر زمان توسط شعبه قابل‌تبدیل به سکه نقره باشد.
۹. این کار در مناطق دورافتاده بسیار سخت بود. ارتش به ربینو کمک کرد تا سکه‌های نقره به مناطق دورافتاده انتقال داده شوند.
۱۰. بانک شاهی در بین سال‌های ۱۸۹۲ و ۱۹۱۱ وام‌های بزرگی به شاه داد. این وام‌ها در قبال کنترل ماهیگیری در دریای خزر و کنترل تعرفه گمرکی در بندرها به شاه داده شد.
۱۱. بانک شاهی به‌سرعت پیشرفت کرد و در سال ۱۹۲۹ میلادی،۴۲ شعبه در ایران داشت.
۱۲. در زمان حکومت رضاشاه پهلوی، به دلیل شدت گرفتن جریان‌های ملی‌گرایی، فعالیت بانک شاهی با مخالفت‌های بیشتری روبه‌رو شد.
۱۳. بانک شاهی نقش زیادی در تأمین منابع مالی بریتانیا در دو جنگ جهانی داشت. با تأسیس بانک ملی ایران در سال ۱۳۰۷ توسط رضاشاه پهلوی امتیاز حق انحصاری انتشار اسکناس از سمت دولت ایران سال ۱۳۰۹ به مبلغ ۲۰۰ هزار لیره خریداری و به بانک ملی ایران واگذار شد.
۱۴. بانک شاهی، سود بسیار کمی داشت اما در این زمان بانک دارها اجازه داشتند که به حساب‌های مخفی مبالغی واریز و دریافت کنند و این حساب‌ها در آمار رسمی بررسی نمی‌شدند.
۱۵. بسیاری از محققان و تاریخ نویسان ایرانی و خارجی بر این باور هستند که سود واقعی بانک شاهی ایران بسیار بیشتر ازآنچه بوده که در آمارهای رسمی چاپ‌شده بود.
۱۶. بانک شاهی زودتر از پیش‌بینی‌ها رشد کرد و در سال ۱۳۲۰ در کشورهای حاشیه خلیج‌فارس، ازجمله کویت، دبی و عمان شعبه‌هایی تأسیس کرد.
۱۷. در سال ۱۹۵۲ میلادی بانک شاهی فعالیت‌های خود را در ایران کم کرد و اسم خود را به بانک انگلیسی خاورمیانه تغییر داد.
۱۸. در سال ۱۹۵۹ سرمایه‌های بانک انگلیسی خاورمیانه توسط بانک «اچ‌اس‌بی‌سی هنگ‌کنگ» خریداری‌شده و نام این بانک، به بانک «اچ‌اس‌بی‌سی خاورمیانه» تغییر کرد.
۱۹. بعد از پیروزی انقلاب اسلامی، سیستم بانکی نیز ازنظر سیاسی تحولات زیادی کرد. شورای انقلاب دستور ادغام بانک‌ها را باهدف حفظ منافع ملی و جلوگیری از خروج سرمایه‌ها از کشور صادر کرد. در این زمان کلیه بانک‌های کشور دولتی اعلام شد و ۳۶ بانک موجود به ۹ بانک (به‌استثنای بانک مرکزی) تقلیل یافت. بانک تجارت از ادغام ۵ بانک خصوصی ایرانی، ۶ بانک مختلط ایرانی و خارجی و یک بانک خارجی تأسیس شد.
۲۰. مهدی بامداد، در کتاب شرح رجال ایران چنین می‌نویسد که عمارت سابق بانک شاهنشاهی ایران، قبل از بنای جدید بانکی و همچنین محل سابق اداره پست در اول خیابان لاله‌زار، منزل شخصی او (میرزا قهرمان امین لشگر) بوده است.
۲۱. در میدان توپخانه آن زمان، سه مؤسسه اصلی دولتی، یعنی شهرداری، شهربانی و مخابرات و دو بانک شاهنشاهی و سپه، در طرفین میدان، نماهای اصلی میدان را تشکیل داده‌اند که به میدان مرکزی شهر عملکردی اداری و هویتی دولتی می‌دهند.
۲۲. در تغییرهای فاز دوم میدان، بدنه شرقی ساختمان خراب شد و به‌جای ساختمان قدیمی بانک شاهی، ساختمان جدیدی ساخته شد که تلفیقی از سنت و مدرنیته بود.
۲۳. دیواره میدان به نرده فلزی و پایه آجری در دورتادور ساختمان بانک تبدیل‌شده است و ساختمان بانک در میان حیاطی باز قرار دارد.
۲۴. ساختمان جدید (ساختمان امروزی) بانک به دست معمار انگلیسی، مهندس «با همکاری مارکار گالوستیاس و اسکات» ساخته‌شده است و حسین لر زاده وظیفه طراحی سردر آن را بر عهده داشته است.
۲۵. ساختمان جدید بانک شاهنشاهی در سال ۱۳۰۸ هجری خورشیدی افتتاح شد.
۲۶. ساختمان بانک شاهی از سال ۱۳۰۶، طی ۵ دوره بازسازی‌شده و الحاقاتی به آن اضافه‌شده است.
۲۷. در معماری دور‌ه‌ی پهلوی اول، نوعی از معماری که به سبک ملی مشهور است، رواج پیدا کرد. در این نوع معماری الگوهای معماری اروپایی با معماری ایرانی ترکیب می‌شود. معماری بانک هم از این قانون پیروی کرده است.
۲۸. هم اکنون بانک شاهی و پس از آن بانک بازرگانی و سپس بانک تجارت به همان شکل اولیه زمان پهلوی اول در ضلع شرقی میدان توپخانه خودنمایی می‌کند.
